Bir dişli, bir başka dişlinin dişlerine bir kuvvet uygulayarak rotasyonel torku aktaran bir basit makinadır. Yapılarına ve yerleşimlerine göre dişliler kuvveti farklı hız, tork ve/veya doğrultuda aktarabilir. Dişliler uygulamalardaki yerleşimlerine göre gruplandırılabilir. Yerleşimlerine göre dikey ve paralel olmak üzere iki temel tipte dişli grubu vardır.
 Paralel Eksenli Dişliler:
Bu tipteki yerleşimlerde birbirine bağlı olan iki dişli şaftlarının merkez eksenleri paralel olacak şekilde yerleştirilir. Paralel eksenli dişli tipleri:
 Düz Dişliler:
Düz dişliler en yaygın kullanılan dişli tipleridir. Genel olarak formları bir disk ya da silidir ve bunun etrafında radyal olarak dışa doğru çıkıntılar halinde bulunan dişlerden oluşurlar. Düz dişliler birbirleriyle ancak şaftlarının merkez eksenleri paralel olacak şekilde bağlanabilirler. Düz dişli sistemlerinde biraz gürültü oluşumu normaldir, ancak yüksek hızda kullanıldığında gürültü rahatsız edici olabilir.
 Heliks Dişliler:
Heliks dişlilerin düz dişlilerden farklı dişlerinin şaftın merkez eksenine paralel olarak değil, belli bir açıyla eğik şekilde bulunmasıdır. Bu özellikleri heliks dişlileri düz dişlilerden daha iyi yapar, çünkü daha az gürültüye ve titreşime neden olurlar. Herhangi bir anda heliks dişlinin üzerindeki yük düz dişlilere göre daha fazla sayıda dişe bölüştürülür ve bu da aşınmayı azaltır. Heliks dişliler şaft eksenleri birbirine parelel ve dikey olacak şekillerde yerleştirilebilirler. Endüstride de yaygın olarak kullanılırlar. Heliks dişlilerin olumsuz yanı dişlerinin heliks yapısından kaynaklanan eksensel itme kuvvetidir. Bu durum dişler arasındaki sürtünmeyi de arttırır. Bu sorunu azaltmak için heliks dişliler yağlanmalıdır.
 Çift Heliks Dişli / Balıksırtı Dişli / V Dişli:
Biri sağ, biri sol heliksli olan ki heliks dişlinin yanyana getirildiğinde oluşacak yapıda olan dişlilerdir. Çift heliksli dişlilerde dişler arasındaki eksensel itme kuvveti heliksli dişlilere göre daha azdır. Çünkü dişler V şeklindedir ve itme kuvvetinin bu şekilde iki tarafa da karşılıklı uygulanması toplamda var olan etkiyi iptal eder.
Dikey Eksenli Dişliler
Dikey eksenli dişli yerleşimlerinde birbirine bağlı iki dişlinin şaft merkez eksenleri birbirine diktir. Bu tip yerleşimler de eksenleri çakışanlar ve çakışmayanlar olarak iki grupta incelenir.
*Çakışan Dikey Eksenli Dişliler:
Bu yerleşimde iki dişli birbirine şaft merkez eksenleri birbirine dik olacak ve birbirini kesecek şekilde bağlanırlar.
Düz Konik Dişliler:
Konik dişliler hareketi, merkez eksenleri çakışan şaftlar arasında aktarmak için kullanılır. Şaftlar arasındaki açı 0 º ve 180 º hariç herhangi bir değerde olabilir. Diş sayıları aynı olan ve şaftları arasındaki açı 90 º olan konik dişlilere miter dişliler denir.
 Spiral Konik Dişliler:
Konik dişlilerin dişleri düz olabileceği gibi, heliks dişler de olabilir. Böyle dişlere sahip olan konik dişlilere spiral konik dişliler denir. Spiral konik dişliler, düz konik dişlilere göre hareket daha az gürültülüdür ve daha az titreşim vardır. Ancak spiral konik dişlilerin de heliks dişlilerde olduğu gibi dişlerin heliks yapısından kaynaklana itme kuvveti dezavantajlarıdır.
*Çakışmayan Dikey Eksenli Dişliler:
Bu şekilde yerleştirilmiş iki dişlinin şaft merkez eksenleri birbirine diktir ancak birbirini kesmez.
Sonsuz Dişli:
 Sonsuz dişliler vidaya benzer. Sonsuz dişlilerin en önemli özelliği az dişli kullanılarak ile az yer kaplayarak yüksek redüksiyon oranlarının sağlanabilmesidir. Heliks dişlilerin dişli oranı 10:1 ve daha azı ile sınırlıyken, sonsuz dişlilerde bu oran genellikle 10:1 ile 100:1 arasındadır ve hatta bazı durumlarda 500:1 olabilir. Sonsuz dişlilerin kullanıldığı sistemlerde sonsuz dişli kendisine bağlı olan dişliyi sürekli döndürebilir. Ancak o dişli sonsuz dişliyi döndürmeyi başaramaz.
Kremayer Dişli:
Kremayer dişli üst yüzünde dişler bulunan bir çubuk olarak düşünülebilir. Bu dişli üzerinde dönen küçük dişliye ise pinyon dişli denir. Kremayer dişlilerin dişleri düz ya da heliks dişler olabilir ve pinyon olarak da düz veya heliks dişli kullanılabilir. Kremayer dişli ve pinyon kullanılarak tork, doğrusal bir kuvvete dönüştürülebilir.
 Hipoid Dişli:
Hipoid dişlilerin yerleşimi torkun 90 º aktarılmasını sağlar. Hipoid dişliler spiral konik dişlilere benzerler ancak onlardan farklı olarak eksenleri çakışmaz. Hipoid dişliler spiral konik dişlilerin dönme hareketini ve yüksek diş basıncını, sonsuz dişlilerin kayma hareketi ile birleştirirler.
 Planet Dişli
Planet dişliler en karmaşık yerleşimli dişlilerdir. Bu sistemler temel olarak bir iç dişliden, ortada bir dişli ve bu dişli etrafındaki fazla sayıda (2, 3, 4) dişliden oluşur. Çeşitli çıkış hızları elde edilebilmek için çeşitli konfigürasyonlarda kullanılabilen komplike dişli sistemleridir.
|
